علائم زردی نوزاد و روش های درمان آن

زردی نوزاد یک بیماری رایج در بین کودکان تازه متولد شده است و برای همین حساسیت‌های پزشکی بسیاری نسبت به آن وجود دارد. زردی به‌خاطر ناتوانی و ضعیف‌بودن اندام‌های کودک تازه متولد شده است. این وضعیت بیشتر برای کودکان نارس یا زودتر از موعد متولد شده رخ می‌دهد. در هر صورت لازم است تا اطلاعاتی در خصوص علائم زردی نوزاد داشته باشید و در صورت مشاهده علائم به دکتر اطفال مراجعه کنید. اما چطور بفهمیم که نوزاد زردی دارد و برای درمان خانگی آن چه کاری باید انجام داد؟ در ادامه این مطلب از بیبی لوکس قرار است تا زردی نوزاد و مهم‌ترین مفاهیم مرتبط با آن را توضیح دهیم.

زردی نوزاد چیست؟

یکی از فاکتورهای موجود در خون، بیلی روبین نام دارد. این رنگدانه زرد موجود در گلبول قرمز گاهی به مقدار قابل توجهی افزایش می‌یابد. به نحوی که رنگ چشمان و پوست نوزاد تازه متولد شده زرد به نظر می‌رسد. بررسی‌های مختلف نشان داده اند که علائم زردی نوزاد در آن نوزادانی که از هفته سی و پنجم بارداری به دنیا می‌آیند، به ندرت دیده می‌شوند. اما هیچ چیز قطعی نیست. گاهی زردی در نوزادانی که در پایان نهم ماهگی بارداری به دنیا می‌آیند نیز دیده می‌شود.

شاید در ابتدا علائم زردی نوزاد آنقدر کم باشند که بتوان آنها را زودگذر دانست. اما باید توجه کنید که اگر این علائم شدت یابند، ممکن است به مغز نوزاد آسیب زده و بعدها علائمی از اختلالات مغز و اعصاب یا مشکلات حرکتی و حتی ذهنی در کودک شکل بگیرند. بنابراین اگر این اختلالات کم هم باشند، بهتر است با پزشک مشورت کنید و برای شروع فرآیند درمان آماده شوید.

در ادامه به طور کامل به علائم زردی نوزاد می‌پردازیم و روش‌های درمان خانگی را شرح خواهیم داد. هرچند اگر علائم شدید باشند، احتمال این وجود دارد که پزشک دستور بستری کردن نوزاد را بدهد تا فوتوتراپی تحت نظارت پزشک و پرستاران انجام شود.

زردی نوزاد از چه زمانی شروع می‌شود؟

زردی خود را در پنج روز اول بعد از تولد نشان می‌دهد. یعنی معمولا پوست نوزادان از همان روز دوم ترخیص از بیمارستان شروع به زرد شدن می‌کند. به همین خاطر است که پزشکان یک آزمایش پیگیری برای کودکان سه تا پنج روزه انجام می‌دهند. این کار باعث می‌شود تا خیال والدین از بابت زردی و عوارض خطرناک کودک راحت شود.

علائم زردی نوزاد چیست؟

در قسمت‌های قبلی یک اشاره کوتاهی به نشانه‌ها و علائم زردی بچه شد. گفتیم که این بیماری خود را با زردی در پوست و بخش سفیدی چشم‌ها نشان می‌دهد. یعنی ابتدا در بازه یک تا پنج روزه از تولد، بخش‌هایی از سینه و صورت کودک زرد می‌شود. اما همزمان با افزایش سطح بیلی روبین در بدن نوزاد، باید منتظر علائم زیر بود:

• خواب آلودگی، وحشت زدگی و بداخلاقی
• گریه‌های با صدای بلند
• بروز مشکلات غذایی همچون مکیدن ضعیف پستان مادر که باعث لاغری می‌شود
• برگشتن گردن به عقب یا خمیدگی
• افزایش میزان زردی بدن و گسترش آن به اندام‌های تحتانی مانند دست و پا

با مشاهده هر کدام از این علائم یا بروز زردی در 24 ساعت بعد از تولد، باید در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد. حتی اگر نوع زردی نوزاد شما بیولوژیک بوده و بیش از سه هفته طول کشید، نیاز به معاینه توسط پزشک دارد.

دلایل زردی نوزاد

دلیل زردی ازدیاد بلی‌روبین در خون است، این وضعیت هایپربیلی‌روبینمی (hyperbilirubinaemia) نامیده می‌شود. بیلی‌روبین یک ترکیب زردرنگ است که به‌دلیل پاره شدن گلبول‌های قرمز در طحال ایجاد می‌شود. بیلی‌روبین از طریق جریان خون به کبد می‌رسد و کبد بیلی‌روبین را به ترکیبی تبدیل می‌کند که از طریق صفرا به درون دستگاه گوارش و در نهایت، دفع می‌شود. در صورتی که اگر مقدار بیلی‌روبین در خون بسیار زیاد باشد کبد نمی‌تواند تمامی آن را دفع کند و در نتیجه، زردی ایجاد می‌شود.

دلیل شایع بودن زردی در نوزادان این است که تراکم گلبول‌های قرمز در خون نوزادان زیاد است و کبد نوزاد نیز به‌طور کامل تشکیل نشده است؛ بنابراین، کبد نمی‌تواند به‌شکل کاملا مؤثری، تمامی بیلی‌روبین تولید شده را دفع کند غلظت بیلی‌روبین در خون نوزادان می‌تواند به دو برابر غلظت آن در خون بزرگسالان برسد.

زمانی که کودک به دو هفتگی می‌رسد، غلظت بیلی‌روبین در خون او کاهش می‌یابد و کبدش کامل‌تر می‌شود. در نتیجه، زردی تا دو هفتگی تقریبا به طور کامل برطرف می‌شود. به عبارت دیگر معمولا زردی بدون نیاز به هیچ اقدام درمانی، خود به خود بهبود پیدا می‌کند.

تغذیه با شیر مادر

شیردهی نیز می‌تواند یکی از دلایل زردی نوزاد باشد. پس شیر خشک برای جلوگیری از زردی نوزاد تجویز می‌شود و اگر درجه زردی نوزاد خیلی بالا باشد تا زمانی که زردی به طور کامل درمان نشده بهتر است نوزاد به جای شیر مادر، شیر خشک بخورد.

در صورتی که زردی خیلی شدید نباشد و کاملا طبیعی به نظر برسد، نیازی به قطع کردن شیر مادر نیست. مزایای شیر مادر بیشتر از مضرات و خطرات برای زردی است. اگر نیاز به درمان زردی نوزاد وجود داشته باشد، نوزاد باید بیشتر شیر و مایعات بخورد.

مشخص نیست که چرا شیر مادر سبب زردی می‌شود اما نظریاتی در این باره وجود دارد. به‌عنوان مثال، ممکن است شیر مادر حاوی ترکیباتی باشد که توانایی کبد برای تغییر شکل بیلی‌روبین را کاهش می‌دهند. زردی مرتبط با شیر مادر گاهی اوقات زردی شیر مادر (breast milk jaundice) نیز نامیده می‌شود.

بیماری‌های زمینه‌ای

گاهی اوقات زردی می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری باشد. این نوع بیماری، زردی پاتولوژیک نامیده می‌شود. دلایل زردی پاتولوژیک عبارتند از:

• کم کاری تیروئید (هایپوتیروئیدیسم): غده‌ی تیروئید مقدار کافی هورمون تولید نمی‌کند.
• ناسازگاری گروه خونی: وقتی که مادر و فرزند گروه‌های خونی متفاوتی داشته باشند و خون آن‌ها در طول بارداری یا تولد با همدیگر ترکیب شود.
• بیماری فاکتور رسوس (rhesus factor disease): وقتی که خون مادر رسوس منفی و خون نوزاد رسوس مثبت باشد، این وضعیت پیش می‌آید.
• عفونت مجرای ادراری
• سندرم کریلگلر- نجار (Crigler-Najjar): یک بیماری وراثتی که روی آنزیم تغییردهنده‌ی بیلی‌روبین اثر می‌گذارد.
• انسداد یا مشکل در مجاری صفراوی و کیسه‌ی صفرا: کیسه‌ی صفرا محل ذخیره‌ی صفرا است ماده‌ی صفرا از طریق مجاری صفراوی به درون روده هدایت می‌شود.

یک نقص آنزیمی وراثتی به نام نقص گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز (G6PD) نیز می‌تواند سبب زردی نوزاد یا حتی کرن‌ایکتروس شود. خیلی مهم است که در رابطه با سابقه‌ی خانوادگی نقش گلوکز ۶ فسفات دهیدروژناز با ماما یا پزشک خود صحبت کنید.

راه‌های درمان زردی نوزاد

درمان زردی نوزاد با قرار دادن او زیر یک نوع نور فلوئورسنت (ماورای بنفش) انجام می‌شود که به آن فتوتراپی می‌گویند. در این روش باید تمام بدن نوزاد به غیر از قسمت تناسلی و چشم‌ها، کاملا لخت باشد.

نور فلوئورسنت جذب پوست شده و بیلی روبین مازاد را می‌شکند. این کار یک نوع کمک‌رسانی به کودک برای دفع بیلی روبین اضافی از طریق ادرار یا مدفوع است. روش درمانی فتوتراپی را می‌توان در منزل هم انجام داد اما معمولا در بیمارستان انجام می‌شود.

فقط باید به این نکته اشاره کنیم که هر نوری برای درمان زردی نوزاد مناسب نیست. یعنی نباید با هدف درمان زردی کودک، او را در مقابل نور خورشید یا نزدیک پنجره قرار داد. نورهای استفاده شده در روش فتوتراپی خاص بوده و در محیطی کنترل شده انجام می‌شود.

دیگر روش‌های پزشکی برای درمان زردی نوزاد

اغلب زردی‌ها با فتوتراپی درمان می‌شوند و به انجام دیگر روش‌های درمانی نیازی نیست. اما اگر با وجود فتوتراپی همچنان میزان بیلی روبین خون افزایش پیدا کند، باید نوزاد را به بخش مراقبت‌های ویژه برای انتقال خون برد.

مثلا اگر زردی نوزاد یک ماهه به خاطر ناسازگاری RH باشد، باید خون را تعویض کرد. یا شاید زردی نوزاد به خاطر یک بیماری دیگری باشد که به درمان مخصوص به خود نیاز دارد.

درمان‌های خانگی زردی

هیچوقت نمی‌توان منکر تاثیرگذاری یک مادر یا پدر در روند درمان بیماری فرزندش شد. چون مادر یک نوزاد پیوسته با او در ارتباط است و اولین کسی خواهد بود که نشانه‌های زردی در نوزاد را می‌بیند. حتی برای اطمینان یافتن از درمان زردی نوزاد خود، می‌توانید دو بار در روز به پوست او نگاه کرده و وضعیت را بررسی کنید.

برای این کار لازم است تا انگشت خود را به بینی، پیشانی یا سینه کودک فشار دهید. سپس بررسی کنید که با برداشتن انگشت، رنگ پوست سفید است یا زرد. برای بررسی زردی یک نوزاد با پوست تیره، باید به قسمت سفیدی چشم او نگاه کرد.

البته در این بین نباید از انجام آزمایش‌های توصیه شده توسط پزشک غافل بود. حتی اگر بعد از گذشت سه روز، رنگ پوست نوزاد روشن‌تر شد، باید با پزشک تماس بگیرید.

تاثیر شیر مادر در درمان زردی نوزاد چیست؟

بهترین روش برای کاهش زردی نوزاد، اطمینان از خوردن شیر کافی و ارتباط درست زردی نوزاد و رژیم غذایی اوست. اگر کودک شما به اندازه کافی شیر بخورد، تکرار ادرار و دفع مدفوع بیشتر رخ می‌دهد و منجر به دفع بیلی روبین اضافی می‌شود. پس یک ارتباط مستقیم بین زردی نوزاد با رژیم غذایی او وجود دارد.

برای کودکی که از شیر مادر تغذیه می‌کند، حدود هشت الی دوازده بار شیردهی در هر ۲۴ ساعت لازم است. اما کودکی که شیر خشک می‌خورد، شش تا ده وعده در ۲۴ ساعت کافی است. چناچنه از تغذیه کافی کودک خود مطمئن نیستید، حتما از پزشک یا مشاور تغذیه کمک بگیرید تا شما را راهنمایی کند.

درمان زردی نوزاد با طب سنتی

با وجود داروهای شیمیایی و روش‌های مدرن، کمتر کسی به سراغ شیوه‌های سنتی درمان زردی می‌رود. اما به‌هرحال نمی‌توان منکر تاثیرگذاری این روش‌ها و گیاهان دارویی شد. به همین خاطر تعدادی از روش‌های طب سنتی برای درمان زردی را در زیر آورده‌ایم:

• استفاده از ترنجبین و عصاره آن
• شستشوی دست و پاهای نوزاد با عرقیجات
• حمام درمانی با عصاره گیاهان
• استفاده از شیرخشک و دادن عصاره محلول آن به نوزاد
• استفاده از آرد جو و پاشیدن آن روی دور ناف
• حجامت نوزاد و ایجاد برش در پشت گوش او
• حمام درمانی با عصاره گیاهانی مانند گل ختمی یا گل بنفشه

جلوگیری از زردی نوزاد در بارداری

بهترین راهکار برای پیشگیری از زردی نوزاد در دوران بارداری، تصفیه خون مادر حامله و پاکسازی کبد اوست. این کار باعث زدودن مواد زائد و فاسد از خون می‌شود. تاثیرگذاری این روش نه فقط برای پیشگیری از زردی نوزاد، بلکه برای زیباتر شدن جنین هم موثر است.

مصرف عرق کاسنی، انجام حجامت در ماه‌های آخر بارداری و خودداری از مصرف غذاهای داغ جزء شیوه‌های موثر برای جلوگیری از زردی نوزاد هستند. حجامت باید در ماه چهارم یا در سه ماهه دوم از بارداری انجام شود. البته قبل از انجام حجامت، حتما لازم است تا با پزشک خود مشورت داشته باشید.

زردی نوزاد را از همان ابتدا کنترل کنید!

وقتی به عوارض نادر ولی خطرناک زردی نوزاد مانند عقب‌ماندگی ذهنی یا ناشنوایی فکر می‌کنیم، ناخودآگاه حساسیت‌ها نسبت به این بیماری بیشتر می‌شود. البته زردی یک بیماری رایج در  نوزادان شیرخواره است و خیلی جای نگرانی ندارد.

اما شاید غفلت بیش از اندازه باعث بروز خطرات جبران ناپذیر شود. به همین دلیل بهتر است که حتما در صورت مشاهده علائم به یک پزشک مراجعه کنید.