راهکار کنترل خشم در کودکان : اگر شما مسئول برنامه‌ریزی برای آموزش کودکتان بودید چه چیزهایی را برای آموزش به او انتخاب می‌کردید؟ زبان‌های دیگر برای چند زبانه شدن فرزندتان یا نقاشی؟موسیقی یا رقص باله؟ ورزش‌های رزمی یا تئاتر؟
هر کدام از شما به عنوان یک والد، شاید بتوانید یک لیست بلندبالا از نیازمندی‌ها و علاقه‌مندی‌های خودتان یا کودکتان، بسازید، اما چیزی که از چشم همه معمولا پنهان می‌ماند، مهارت‌های ارتباطی کودک با محیط اطرافش است. مهارت‌هایی که در هیچ مدرسه و کلاسی آموزش داده نمی‌شود و یک قسمت بزرگ آن را، مدیریت هیجان تشکیل می‌دهد. کودک در حالت معمول، زمانی که هیجان‌های مختلف را تجربه می‌کند، دقیقا نمی‌فهمد چه اتفاقی افتاده است.
برای رفع این سردرگمی، او نیاز به راهنمایی دارد که پیچ‌و‌خم‌های مسیر احساسی و هیجانی را به او نشان دهد و بگوید: «ترس نداره که! این طبیعیه که این هیجان رو تجربه می‌کنی. مهم اینه که بفهمیم باید باهاش چیکار کنیم. من بلدم و بهت نشونت می‌دم». در این صورت والدین به عنوان مهم‌ترین راهنماهای بچه‌ها، باید از فوت‌وفن ابراز و کنترل صحیح این هیجان‌ها آگاه باشند. در این مقاله تلاش می‌کنیم بر روی کنترل خشم به‌عنوان یک هیجان مهم تمرکز کرده و شیوه‌های درست روبهرو شدن با آن را، تحت عنوان آموزش کنترل خشم به کودکان، مرور کنیم. برای یادگیری تکنیک‌های کنترل خشم در کودکان تا انتهای این مطلب همراه بیبی لوکس باشید.
تفاوت بین احساسات و رفتار
این نکته بسیار مهم است که به کودک خود بیاموزید احساساتش را به راحتی بیان کند. به او بگویید در مورد احساساتی مانند: خشم، ناامیدی، اضطراب و استرس، عصبانیت و … با شما صحبت کند. اینکه کودک شما چنین احساساتی را تجربه کند اصلا غیر معقول نیست و جای نگرانی ندارد. پس نه خودتان نگران باشید و استرس و اضطراب داشته باشید و نه این استرس و نگرانی را به فرزندتان انتقال دهید. به کودک خود یاد بدهید این موضوع که او عصبانی است اصلا اشکال ندارد. اما داشتن رفتار نامناسب و زشت در هنگام عصبانیت بسیار اشتباه و نادرست است. بین احساسات و رفتار تفاوت های زیادی وجود دارد. احساسات را هر گونه که هستند، باید بپذیرید ولی رفتارها را باید سنجید و بهترین رفتار و درست ترین آن را انتخاب کنید.
گاهی اوقات رفتارهای پرخاشگرانه دلیل داشتن احساسات ناراحت کننده و عصبانیت شدید است. پس به فرزند خود کمک کنید تا بفهمد دلیل این احساسات چیست و به دنبال پاسخ مناسب تر از خشم و پرخاشگری برای آن باشد. مثلا ممکن است فرزندتان از این موضوع که نمی تواند مدفوع خود را کنترل کند رنج می برد و به همین دلیل پرخاشگری می کند.
تکنیک‌های مؤثر برای کنترل خشم در کودکان
۱. به کودک بیاموزید میان احساس و رفتار تمایز قائل شود
خشم احساسی طبیعی و سالم است. اما درک تفاوت میان احساس خشم و رفتارهای پرخاشگرانه (عصبانیت) برای بسیاری از کودکان دشوار است. به کودک آموزش بدهید که روی احساسات خود نامی بگذارد، تا بتواند احساس خشم، ناکامی و ناامیدی خود را به بیان درآورد.
به او بگویید: «عصبانی‌شدن اشکالی ندارد، اما کتک‌زدن دیگران ممنوع است». به او کمک کنید به این درک برسد که در زمان احساس خشم، کنترل رفتارهایش در دست خود اوست.
گاهی رفتارهای پرخاشگرانه از چند حس متنوع برمی‌خیزد، برای مثال غم یا خجالت‌زدگی. به دفعات و در طی زمان در مورد احساسات با کودک صحبت کنید. کودک شما در این فرایند به درک بهتری از احساسات خود خواهد رسید.
۲. الگوی خوبی از مهارت‌های کنترل خشم در کودکان باشید
بهترین روشی که می‌توانید به کودک مدیریت خشم بیاموزید، این است که به او نشان بدهید درمواقع بروز خشم چگونه برخوردی دارید. اگر کودک شاهد عصبانیت شما باشد، احتمالا همین کار را هم خواهد کرد. اما اگر او شاهد کنارآمدن شما با احساسات‌تان به شیوه‌ای مهربانانه‌تر و آرام‌تر باشد، او هم این روش را انتخاب خواهد کرد.
هرچند، اهمیت دارد که کودک را درمعرض بسیاری از مشکلات دوران بزرگسالی که با آن مواجه‌اید، قرار ندهید، اینکه او شاهد باشد که چگونه خشم‌تان را مدیریت می‌کنید، بسیار مهم است. به مواقعی اشاره کنید که دچار احساس ناکامی می‌شوید تا کودک متوجه شود که بزرگسالان هم گاهی دچار خشم می‌شوند.
اشکالی ندارد مسئله در این سطح را با کودک مطرح کنید که: «خشمگین شدم که ماشین جلویی نایستاد تا بچه‌ها از خیابان عبور کنند، اما من ماشین را نگه می‌دارم تا بچه‌ها به سلامت از خیابان عبور کنند».
به زبان‌آوردن احساسات‌تان به کودک می‌آموزد که او هم درباره‌ی احساسات خود حرف بزند.
زمانی‌که در حضور کودک کنترل خود را از دست می‌دهید و عصبانیت را در رفتار نشان می‌دهید، مسئولیت آن را بپذیرید. معذرت‌خواهی کنید و بگویید که به جای پرخاشگری باید چه می‌کردید. بگویید: «متأسفم که امروز جلوی تو داد کشیدم، وقتی خشمگین بودم. به‌جای اینکه صدایم را بالا ببرم باید می‌رفتم که قدم بزنم تا خشمم فروکش کند».
۳. برای عصبانیت قانونی داشته باشید
بیشتر خانواده‌ها قوانین نانوشته‌ای درباره‌ی عصبانیت دارند که می‌گوید کدام رفتارها قابل‌قبول و کدام یک غیرقابل قبول هستند. برخی خانواده‌ها اهمیتی نمی‌دهند که درب به‌هم‌کوبیده شود یا صدا بالا برود. برخی خانواده‌ها هم تحمل این رفتارها را ندارند.
قوانین خانه‌تان را بنویسید و انتظارات‌تان را در آن مشخص کنید. داشتن رفتاری محترمانه در زمان بروز خشم باید موضوع محوری قوانین عصبانیت باشد.
مواردی مانند ممنوعیت پرخاشگری فیزیکی، توهین، فحش و تخریب اموال را در قوانین لحاظ کنید تا کودک بداند، نمی‌تواند در هنگام عصبانیت، اشیا را پرتاب کند، بشکند یا با زبان و اعمالش، افراد را اذیت و اشیا را نابود کند.
۴. مهارت‌های مقابله‌ای سالم را بیاموزید
کودکان نیاز دارند راه درستِ برخورد با خشم‌شان را بیاموزند. به‌جای اینکه به آنها گفته شود که «برادرت را نزن» به او توضیح بدهید زمانی که عصبانی است، می‌تواند چه بکند.
به او بگویید: «دفعه‌ی بعد که عصبانی شدی، حرف بزن» یا «وقتی از دست دوستت عصبانی شدی، ازش دور شو».
همچنین می‌توانید از او بپرسید: «به‌جای کتک‌زدن دوستت چه کار دیگه‌ای می‌تونستی انجام بدی؟» با این کار به کودک کمک می‌کنید استراتژی‌هایی را که درکنار‌آمدن با خشم مفید است، تشخیص دهد. می‌توانید جعبه‌‌ای تحت عنوان «آرام‌شدن» برای او بسازید تا در اوقات ناراحتی از آن استفاده کند.
این جعبه را با اشیایی که به آرام‌شدن او کمک می‌کنند، پر کنید؛ مانند کتاب، اشکال رنگ‌کردنی و ماژیک، لوسیون‌هایی با بوی خوشایند و آهنگ‌های آرامش‌بخش. درگیرکردن حواس کودک می‌تواند ذهن و بدن او را آرام کند.
از دورشدن از موقعیت به عنوان راهی برای کمک به کودک استفاده کنید. به او یاد بدهید که می‌تواند پیش از آنکه خود را بر اثر خشم دچار دردسر کند، ازجایی‌که هست فاصله بگیرد. وقتی کودک خودش را از موقعیت جدا می‌کند و چند دقیقه‌ای را با خود خلوت می‌کند، آرام می‌شود.
مهارت‌های حل مسئله را به کودکتان بیاموزید تا بداند که می‌تواند مسائل را بدون متوسل‌شدن به پرخاشگری حل کند.
۵. در صورت لزوم او را با عواقب رفتارش روبهرو کنید
زمانی‌که کودک از قوانین عصبانیت تبعیت می‌کند، او را با نتایج مثبت رفتارش روبهرو کنید، برای مثال سیستم پاداش‌دهی یا اقتصاد ژتونی می‌تواند انگیزه‌ی کودک را برای استفاده از مهارت‌های مدیریت خشم تقویت کند.
زمانی‌که کودک قوانین عصبانیت را زیر پا می‌گذارد، او را با عواقب رفتارش مواجه کنید. اگر کودک پرخاشگری کرد، بدون تأخیر او را با عاقبت رفتارش مواجه کنید. این عاقبت می‌تواند، خارج‌کردن او از موقعیت، محروم‌کردن از مزایا یا جبران با انجام مقدار بیشتری از کارهای خانه یا قرض‌دادن اسباب‌بازی به قربانی صورت بگیرد.
در صورت لزوم کمک حرفه‌ای بگیرید. اینکه یک کودک در مدیریت خشم دچار کاستی باشد، غیرطبیعی نیست. اما با راهنمایی شما، باید شاهد پیشرفت مهارت‌های مدیریت خشم در کودک باشیم.
اگر کنترل عصبانیت در کودکان خارج از کنترل باشد، یا مشکل او افزایش پیدا کند، باید از کمک حرفه‌ای بهره گرفت. متخصص تربیت‌شده می‌تواند احتمال وجود هرگونه مشکل در سلامت روانی کودک را مردود اعلام کند و برای برنامه‌ریزی درباره‌ی مدیریت رفتار کودک به شما کمک کند.
تاکتیک های پیشگیری از عصبانیت و کنترل خشم در کودکان
به جای اینکه مجبور شوید بعد از شروع بدخلقی آن را متوقف کنید، با رعایت این نکات از بروز آن جلوگیری کنید:
- از قرارگیری در وضعیتی که بروز بدخلقی در آن محتمل است، خودداری کنید. برای این منظور سعی کنید کارهای روزمره خود را تا حد ممکن ثابت نگه دارید و 5 دقیقه قبل از تغییر عملکرد، به کودک هشدار دهید.
- با کودک خود ارتباط برقرار کنید. توانایی او در درک سخنانتان را دست کم نگیرید. برنامه روز را به او بگویید و طبق آن عمل کنید تا وقایع غافلگیر کننده را به حداقل برسانید.
- وقتی برای انجام کاری بیرون می روید، به کودکتان اجازه دهید یک اسباب بازی یا یک خوراکی با خود بیاورد. این امر می تواند در مشغول ساختن او کمک کننده باشد.
- مطمئن شوید کودکتان قبل از بیرون رفتن به خوبی استراحت و تغذیه کرده است تا با کوچکترین تحریک منفجر نشود.
- وسوسه های خارج از حد مانند قرار دادن شکلات نزدیک زمان شام روی پیشخوان آشپزخانه را کنار بگذارید تا منجر به درگیری نشوند.
- اندکی قدرت عمل به کودک خود بدهید. به کودکتان اجازه دهید خودش انتخاب کند که کدام کتاب را به ماشین بیاورد یا انتخاب کند برای ناهار پنیر کبابی یا کره بادام زمینی و ژله می خواهد. این انتخاب های کوچک تفاوت چندانی برای شما ندارد، اما این احساس را در کودک ایجاد می کند که گویی حداقل اندکی کنترل در زندگی خود دارد.
- نبرد خود را انتخاب کنید. گاهی اوقات می توانید اندکی تسلیم شوید، به خصوص وقتی صحبت از چیزهای کوچک است. آیا ترجیح می دهید فرزندتان 15 دقیقه بیشتر تلویزیون نگاه کند یا 30 دقیقه به فریاد او گوش دهید؟
- حواس کودک را پرت کنید. توجه کودک خردسال زودگذر است و به راحتی قابل انحراف است. وقتی صورت کودک شما به عنوان نشانه، شروع به چین و چروک دار شدن و قرمز شدن می کند، قبل از اینکه به یک قشقرق کامل تبدیل شود، کتابی را باز کنید یا پیشنهاد رفتن به پارک را مطرح کنید.
گاهی اوقات شوخ طبعی بهترین راه برای پرت کردن حواس است. یک شکیک بامزه درست کنید، جوک بگویید یا مبارزه بالش آغاز کنید تا ذهن کودکتان از آنچه او را ناراحت کرده است، دور شود. - روش های دیگر کنار آمدن با عصبانیت را به فرزند خود بیاموزید. به کودکانی که به اندازه ای بزرگ شده اند که بتوانند صحبت کنند می توان یادآوری کرد که به جای جیغ زدن از کلمات استفاده کنند.
- کودک خود را به خاطر خوب بودنش تحسین کنید. وقتی او در شرایطی که معمولاً باعث عصبانی شدن او می شده است، خونسرد ماند، به او بگویید که کارش در کنترل عصبانیتش خوب بوده است.
اگر بدخلقی کودک دائماً در حال افزایش است، و در حدود 4 سالگی متوقف نشده است، یا کودک شما در معرض آسیب رساندن به خود یا دیگران است، وقت آن است که با ارائه دهنده خدمات بهداشتی کودک خود تماس بگیرید.
